Najstarszym i najbardziej rozpowszechnionym systemem uprawy roli jest uprawa płużna, zwana również uprawą tradycyjną, konwencjonalną lub klasyczną. Opiera się na pracy pługa odkładnicowego, powodującego odcięcie i odwrócenie wierzchniej warstwy gleby. Zabieg ten nie zapewnia jednak właściwego przygotowania roli do siewu nasion i wiąże się z przeprowadzeniem dodatkowych zabiegów doprawiających (kultywatorowanie, bronowanie, wałowanie). Ponieważ wymaga wysokich nakładów energii i czasu, rolnicy zaczęli poszukiwać alternatywnych metod uprawy, umożliwiających zmniejszenie kosztów produkcji.
Jednym z takich rozwiązań jest uprawa bezpłużna, zwana również uprawą bezorkową. System bezpłużny opiera się na całkowitej rezygnacji ze stosowania pługa na rzecz takich narzędzi i maszyn uprawowych jak: głębosz, gruber, kultywator ścierniskowy, brona talerzowa, spulchniacz oraz agregat uprawowy. Ich zastosowanie powoduje mieszanie gleby bez jej odwracania. Technologia ta dobrze sprawdza się w warunkach ograniczonej ilości i rozkładu opadów atmosferycznych, w płodozmianach z przewagą zbóż oraz na terenach pofałdowanych i pagórkowatych. W tym systemie uprawy roli gleba może być uprawiana w całości (uprawa głęboka lub powierzchniowa) lub tylko pasowo (tzw. „strip-till”). Posiada on wiele zalet: zmniejszona energochłonność i pracochłonność, ograniczenie ugniatania gleby i powstawania kolein, wzrost zawartości substancji organicznej w górnej warstwie gleby, zmniejszenie parowania wody z gleby, wzrost pojemności wodnej gleby, zapobieganie erozji gleby oraz korzystny wpływ na mikroflorę gleby.
Jednak uprawa bezorkowa, podobnie jak płużna, posiada również pewne wady. Należy do nich zaliczyć między innymi: ryzyko obniżenia plonowania roślin, szczególnie w pierwszych latach stosowania tego systemu uprawy (w latach kolejnych następuje stabilizacja środowiska glebowego), nadmierne zagęszczenie wierzchniej warstwy gleby, ryzyko powierzchniowego zakwaszenia gleby (brak odwracania gleby), spowolnienie nagrzewania się gleby oraz nasilenie występowania niektórych szkodników, chorób i chwastów. Zachodzi zatem konieczność bardziej przemyślanego stosowania środków ochrony roślin oraz ewentualnego zwiększenia ich dawek.
Coraz większego znaczenia nabiera uprawa pasowa, czyli tzw. „strip-till”. System ten polega na spulchnieniu pasów gleby (międzyrzędzia nie są uprawiane), w które następnie wsiewa się nasiona kukurydzy oraz nawozy mineralne. Bardzo ważne jest dokładne rozdrobnienie i równomierne rozmieszczenie na całej powierzchni pola resztek pożniwnych rośliny przedplonowej. Uprawa pasowa jest szczególnie korzystna w warunkach niedoborów wody w glebie, ponieważ nieuprawione międzyrzędzia przyczyniają się do ograniczenia wysuszania gleby poprzez zmniejszenie parowania.
W takiej sytuacji, w porównaniu do uprawy tradycyjnej, wschody roślin są ułatwione i bardziej równomierne. System ten ogranicza również niekorzystne zjawisko erozji oraz pozwala na jednoczesne stosowanie płynnej gnojowicy, co oszczędza czas i nakłady energii. Jednak w przypadku uprawy pasowej konieczne jest energochłonne rozdrobnienie resztek pożniwnych oraz ich równomierne rozmieszczenie na powierzchni gleby. Ponadto kultywatory i inne narzędzia uprawowe muszą być dobrze dopasowane do siewników oraz wymagany jest precyzyjny system sterowania GPS, przez co w praktyce dostępność tego systemu dla mniejszych gospodarstw, ze względu na koszty, jest ograniczona. Przy uprawie bezpłużnej, warunki do początkowego wzrostu roślin są najczęściej dobre. Ze względu na pewne ryzyko większego zachwaszczenia zaleca się wybór odmian kukurydzy o silniejszym tempie wzrostu początkowego.
Ciągłe dążenia do ograniczenia nakładów energi i czasu na uprawę roli doprowadziły do powstania różnego rodzaju uproszczeń uprawowych, przy czym pojęcie to odnosi się zarówno do uprawy płużnej, jak i bezorkowej. Polegają one na zmniejszeniu intensywności oraz liczby wykonywanych zabiegów uprawowych. Uzyskuje się je poprzez: zmniejszenie głębokości orki, zastąpienie orki kultywatorami lub bronami, zastosowanie narzędzi aktywnych oraz agregatów uprawowych, które przy jednym przejeździe roboczym przygotowują powierzchnię pola do siewu nasion.
Decyzja o zastosowaniu uproszczeń uprawowych powinna być jednak podjęta rozważnie, ponieważ niewłaściwe lub niestaranne postępowanie może doprowadzić do takich negatywnych skutków, jak wzrost zachwaszczenia oraz presji ze strony chorób i szkodników i w konsekwencji do spadku wysokości i stabilności plonowania.
Najbardziej radykalnym systemem uprawy roli jest uprawa zerowa, zwana również siewem bezpośrednim. Po zbiorze rośliny przedplonowej nie wykonuje się żadnych zabiegów uprawowych aż do siewu nasion. Przygotowanie pola do siewu następuje poprzez przeprowadzenie oprysku herbicydem totalnym, a wysiew nasion i nawozów mineralnych wykonuje się za pomocą specjalnych siewników typu talerzowego lub kultywatorowego. Niewątpliwą zaletą tego systemu jest maksymalne obniżenie energo- i czasochłonności. Obserwuje się również zmniejszenie zagęszczenia i erozji gleby oraz wzrost jej pojemności wodnej. Uprawa ta wiąże się jednak z dużym ryzykiem zwiększenia presji ze strony chwastów, chorób i szkodników, z utrudnionymi i nierównomiernymi wschodami roślin i w konsekwencji z możliwością niższego plonowania roślin uprawnych, przynajmniej do czasu ustabilizowania się środowiska biologicznego oraz zwiększenia zawartości substancji organicznej w glebie.
Przy uprawie zerowej często występują problemy technologiczne polegające na zapychaniu się redlic przez nierozdrobnione resztki pożniwne. Resztki te gromadzą się również w bruzdach, co utrudnia wysianym nasionom dostęp do wilgotnej gleby. Z uwagi na zwiększoną presje ze strony chwastów, utrudnione wschody roślin oraz wolniejsze tempo nagrzewania się gleby wiosną nie wszystkie odmiany kukurydzy poradzą sobie jednakowo dobrze przy tym systemie uprawy. Preferowane są mieszańce o silnym wigorze początkowym oraz dobrej tolerancji na niskie temperatury wiosną, które pomimo często stresowych warunków w początkowym okresie wegetacji utrzymają szybkie tempo wzrostu. Przykładem takiej odmiany jest średniowczesny mieszaniec DKC3201. Polecany do uprawy zarówno na ziarno, jak i na kiszonkę na terenie całego kraju. Uzyskuje bardzo wysokie i stabilne plony ziarna na wszystkich typach gleb, również na tych słabszych. Przy wykorzystaniu na kiszonkę odmiana ta charakteryzuje się bardzo wysokim plonem ogólnym suchej masy oraz znakomitymi parametrami jakościowymi kiszonki. Oprócz bardzo silnego wigoru wiosennego oraz dobrej tolerancji na chłody, charakteryzuje się również bardzo dobrą tolerancją na wyleganie, wysoką zdrowotnością oraz dobrym efektem Stay-Green.
Obecnie w dalszym ciągu najbardziej popularnym systemem uprawy roli jest system płużny. Jednak coraz częściej ustępuje on miejsca uproszczeniom uprawowym. Wybór konkretnego systemu uprawy powinien być poprzedzony dogłębną analizą lokalnych warunków glebowych i klimatycznych, ponieważ to, co sprawdza się w określonych warunkach uprawowych, wcale nie musi być korzystne w innych.
Marcin Liszewski
