Tak, jak krokiem milowym medycyny było powszechne stosowanie antybiotyków, tak w rolnictwie podobną rewolucję spowodowało stosowanie herbicydów. Niestety, tu także pojawił się problem – odporność chwastów na substancje aktywne.
Mechanizm wytwarzania odporności jest analogiczny do nieprawidłowo lub zbyt często przyjmowanych antybiotyków. Efektem używania tego samego herbicydu przez kilka lat na tym samym polu, jest wyselekcjonowanie z populacji chwastów osobników, które nabyły cechę odporności. Preparat przestaje skutecznie chronić plantacje przed niepożądanymi na stanowisku roślinami. Dlaczego tak się dzieje?
Początkowo na stanowisku mamy do czynienia z populacją chwastów wrażliwych na substancję przeznaczoną do ich zwalczania. Tylko znikoma liczba roślin posiada odporność. Zatem, po użyciu herbicydu prawie wszystkie chwasty giną. Pozostają tylko te osobniki, które niosą w sobie gen odporności. Rozwijają się, wydają nasiona. W każdym roku, przy stosowaniu tego samego preparatu przeznaczonego do zwalczania chwastów powiększa się populacja roślin niewrażliwych na stosowaną substancję aktywną. Często dochodzi do sytuacji, w której większość niepożądanych na stanowisku roślin nie reaguje na stosowany od lat preparat przeznaczony do ich zwalczania. Tak, jak w przypadku antybiotyków – nadmierne ich stosowanie, doprowadziło do sytuacji, w której tracimy skuteczne narzędzie do walki z bakteriami, tak w przypadku eliminacji chwastów, nieodpowiednie stosowanie herbicydów spowodowało, iż tradycyjne metody ich zwalczania przestały być skuteczne.
Konsekwencje tego zjawiska są bardzo poważne. Oprócz strat finansowych, skutkiem może być przymusowa reorganizacja struktury zasiewów – eliminacja dotychczas uprawianych roślin.
Ponieważ problem odporności chwastów na substancje aktywne jest zjawiskiem masowym, trzeba stosować mechanizmy, które mu przeciwdziałają.
Zmniejszaniu już istniejącej odporności sprzyja rotacja – naprzemienne stosowanie środków o różnych mechanizmach działania. Efektywniejszym rozwiązaniem jest użycie mieszanin substancji aktywnych o odmiennych mechanizmach działania.
Skutecznym działaniem w walce z groźnymi i rozprzestrzeniającymi się gatunkami chwastów są integrowane systemy ochrony. Uwzględniają właściwą agrotechnikę, płodozmian i zabiegi mechaniczne, w których liczba oprysków herbicydowych jest okrojona do ekonomicznie uzasadnionego minimum. Czynnikami zmniejszającymi liczebność chwastów jest także opóźnienie terminu siewu, optymalizacja gęstości wysiewu i wybór odpowiednich, silnie konkurencyjnych odmian. Najistotniejsze jest jednak stosowanie herbicydów z różnych grup chemicznych i o różnym mechanizmie działania.
Antybiotyki są podstawą współczesnej medycyny. Herbicydy to filar produkcji roślinnej. Aby spełniały swoje zadanie, trzeba je rozważnie stosować. Przede wszystkim należy korzystać z dostępnych preparatów o potwierdzonej, najwyższej skuteczności i stosować je naprzemiennie.
Anna Rogowska
